Με απόφαση του Γενικού Γραμματέα του ΥΠΕΝ κ. Π. Βαρελίδη και μετά από σχετική εισήγηση του Γενικού Διευθυντή Προστασίας Περιβάλλοντος κ. Κ. Δημόπουλου, εγκρίθηκαν οι ΕΠΜ της Περιφέρειας Θεσσαλίας. [[ii]] Πρόκειται για σημαντική εξέλιξη, η οποία δημιουργεί νέο πλαίσιο αντιμετώπισης της προστασίας των εκτάσεων σε καθεστώς Περιοχή Προστασίας της Βιοποικιλότητας (δίκτυο Natura 2000). Με την έγκριση των εν λόγω ΕΠΜ εγκρίθηκα οι βασικές προτάσεις των μελετών, οι οποίες συνίστανται στα εξής:

Στόχοι προστασίας

Ο σκοπός της προστασίας [των ΠΠΒ] συνίσταται στη διασφάλιση των προστατευτέων αντικειμένων σε Ικανοποιητική Κατάστασης Διατήρησης. Η διασφάλιση αυτή στις Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ) αποσκοπεί στη διατήρηση αμείωτης της έκτασης, καθώς και της δομής και της λειτουργίας των τύπων φυσικών οικότοπων του Παρ. I, καθώς και των ειδών χλωρίδας και πανίδας τους των Παρ. II & IV της Οδηγίας 92/43/ΕΚ.

Στις Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) η διασφάλιση αυτή αποσκοπεί επίσης στη διατήρηση αμείωτης της έκτασης, καθώς και της δομής και της λειτουργίας των τύπων φυσικών οικότοπων και επιπλέον των πτηνών του Παραρτήματος I της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ και των μεταναστευτικών με τακτική έλευση. Επίσης, στην προστασία, τη διατήρηση και την ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των ως άνω περιοχών από την άποψη των πολιτιστικών στοιχείων, του τοπίου και του χαρακτήρα τους στα πλαίσια της συνταγματικής αρχής της αειφορίας, δηλαδή με ταυτόχρονη εξασφάλιση της οικονομικής ανάπτυξης, της κοινωνικής συνοχής και της διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος.

Αξιολόγηση του προστατευτέου αντικειμένου

Η αξιολόγηση και η τεκμηρίωση της σημασίας του προστευτέου αντικειμένου βασίστηκε στην εφαρμογή των προδιαγραφών που αναφέρονται στα Συμβατικά Τεύχη της Μελέτης και στην Έκθεση Μεθοδολογίας που υπέβαλε ο Ανάδοχος στην εκδήλωση ενδιαφέροντος για την ανάληψή της. Βασίζεται ακόμα στις Οδηγίες της Διευθύνουσας Υπηρεσίας.

Βασική παραδοχή της μεθοδολογίας που εφαρμόστηκε ήταν ο καθορισμός ως στοιχειώδους χωρικής ενότητας αναφοράς των εκτάσεων σε καθεστώς προστασίας τόσο στις ΕΖΔ όσο και στις ΖΕΠ των τύπων φυσικών οικότοπων της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και Εθνικού Ενδιαφέροντος.

Η τεκμηρίωση της σημασίας για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας των τύπων φυσικών οικότοπων βασίστηκε στα δεδομένα, τα οποία ρητά προσδιορίζονται στην εθνική νομοθεσία και στη νομολογία, καθώς και στις πράξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες έχουν ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο ή σε διεθνείς συμβάσεις, τις οποίες έχει επικυρώσει η χώρα μας.

Για τον προσδιορισμό του εξ ολοκλήρου φυσικού ή ημιφυσικού χαρακτήρα των τύπων φυσικών οικοτόπων, οι οποίοι περιλαμβάνονται εντός των ορίων των θεσμοθετημένων ΕΖΔ και ΖΕΠ, αξιολογήθηκε ο βαθμός ανθρώπινης επίδρασης στις συγκεκριμένες εκτάσεις.

Η αξιολόγηση αυτή πραγματοποιήθηκε μέσω του υπολογισμού του Δείκτη Βιολογικού Δυναμικού (BTC), εκφραζόμενου σε χιλιοθερμίδες ανά τετραγωνικό μέτρο ετησίως (BTC = Mcal/m²/έτος).Τύποι οικοτόπων που παρουσίασαν τιμές BTC μικρότερες από 2,5 Mcal/m²/έτος κρίθηκε ότι δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως «Φυσικές» ή «Ημιφυσικές» περιοχές. Ως εκ τούτου, δεν πληρούν το κριτήριο καταλληλόλητας που απαιτείται από τη νομοθεσία. Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκε ο προσδιορισμός των εξ ολοκλήρου φυσικών ή ημιφυσικών περιοχών, εστιάζοντας στην έκταση που καταλαμβάνουν οι τύποι φυσικών οικοτόπων και στη διαχρονική εξέλιξη της έκτασής τους. Για τον σκοπό αυτό, εξετάστηκαν οι εκτάσεις τους, καθώς και ο πλούτος και η αφθονία των φυτών και ζώων που φιλοξενούν, όπως καταγράφονται σε διαδοχικές κανονιστικές πράξεις, συμπεριλαμβανομένης της ΚΥΑ 50743/2017 (Β΄ 4432) και στα μεταγενέστερα Τυποποιημένα Έντυπα Δεδομένων (ΤΕΔ).

Η αξιολόγηση της καταλληλόλητας των εκτάσεων των τύπων φυσικών οικότοπων για τη διατήρηση της βιοποικιλότητάς τους βασίστηκε στο μέγεθος της διαχρονικής μεταβολής των μεγεθών που προαναφέρθηκαν. Μικρού μεγέθους μεταβολές αξιολογήθηκαν ως έλλειψη σημαντικών επιπτώσεων από τις χρήσεις που ασκούνται ή προβλέπονται νόμιμα εντός ή γύρω από αυτούς (π.χ. οικισμοί, μεταποιητικές δραστηριότητες, αγροτικές χρήσεις κ.λπ.).

Η έλλειψη προσδιορισμού των τύπων οικότοπων στις ΖΕΠ αντιμετωπίστηκε με τον προσδιορισμό και τη χαρτογράφησή τους με τεχνικές τηλεπισκόπησης και με επιβεβαιώσεις πεδίου.

Η περεταίρω αξιολόγηση των ως άνω στοιχείων, βασίστηκε πρώτα στον έλεγχο της αξιοπιστίας των σχετικών αναφορών και στη συνέχεια στη στατιστική επάρκεια των δειγματοληπτικών προσδιορισμών. Ειδικά για τα πτηνά, σε κάθε Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) εξετάστηκε το μέγεθος της αφθονίας των ειδών που χαρακτηρίζονται ως «Είδη Χαρακτηρισμού», εκφρασμένο ως ποσοστό του εθνικού πληθυσμού. Στη συνέχεια, αξιολογήθηκε η δυνατότητα στατιστικού ελέγχου της αφθονίας τους. Ακολούθως, διενεργήθηκε έλεγχος, σύμφωνα με τα κριτήρια της πληθυσμιακής οικολογίας, για την ύπαρξη Ελάχιστου Βιώσιμου Πληθυσμού (MinimumViablePopulation - MVP). Παράλληλα, αξιολογήθηκε η καταλληλόλητα και η επάρκεια της έκτασης των τύπων οικοτόπων που υποστηρίζουν τα είδη αυτά, προκειμένου να διασφαλιστούν οι απαιτήσεις τους για βιώσιμη διατήρηση.

Πρόταση οριοθέτησης και χαρακτηρισμού προστατευόμενων περιοχών

Η προστασία των τύπων φυσικών οικοτόπων, σύμφωνα με τη συνολική νομοθεσία, επιδιώκεται μέσω της λήψης μέτρων που αποσκοπούν στη μακροπρόθεσμη διατήρηση της έκτασης τους αμείωτης και αδιατάρακτης, καθώς και στη διατήρηση της δομής και της λειτουργίας τους. Επιπλέον, η προστασία των φυτικών και ζωικών ειδών τους επιδιώκεται μέσω της εφαρμογής γενικών μέτρων, όπως ο έλεγχος του κυνηγιού, της εκρίζωσης φυτών, της εμπορίας ειδών κ.λπ., καθώς και μέσω της προστασίας των οικοτόπων, των χαρακτηριστικών των οποίων καλύπτουν τις ανάγκες του μεταβολισμού και των συμπεριφορών τους. Προς επίρρωση των παραπάνω, αξίζει να σημειωθεί ότι η προστασία των τύπων φυσικών οικοτόπων (habitats) ως μέσο προστασίας των ειδών προβλέπεται στις διατάξεις των Οδηγιών 79/409/ΕΟΚ και 92/43/ΕΟΚ.

Οι περιορισμοί χρήσεων γης που προτείνονται στις υπό εξέταση ΕΖΔ, ΕΖΔ/ΖΕΠ και ΖΕΠ, είναι οι ακόλουθοι:

• Οι εκτάσεις των ΕΖΔ και ΖΕΠ, οι οποίες αποτελούν τύπους φυσικών οικότοπων προτείνεται να υπαχθούν σε καθεστώς «Ζώνη Προστασίας Οικότοπων και Ειδών», η οποία διασφαλίζει πλήρως την προστασία τους.
• Οι εκτάσεις των ΕΖΔ και ΖΕΠ που δεν αποτελούν τύπους φυσικών οικότοπων, όπως
• καλλιεργούμενες εκτάσεις, τεχνικά έργα, κ.λπ., προτείνεται να υπαχθούν σε καθεστώς «Ζώνης Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων», ώστε οι χρήσεις γης που προβλέπονται να συμβάλλουν στην προστασία και διατήρησης των τύπων φυσικών οικότοπων και των ειδών τους.

Oι όροι και οι περιορισμοί που προτείνονται είναι υπό την αίρεση του χωρικού σχεδιασμού και τις μελλοντικές τροποποιήσεις του.

Επιπλέον προτείνεται να υπάρχει δυνατότητα θέσπισης ορισμένων μέτρων και περιορισμών που προβλέπονται στην ΕΠΜ στα πλαίσια των Σχεδίων Διαχείρισης. ώστε να υπάρχει ευελιξία στη δυνατότητα θέσπισης και τροποποίησής τους

Επίσης για τη διατήρηση των προστασία απαιτείται η επαλήθευση της συνέχισης της ύπαρξης της καταγεγραμμένης παρουσίας των τύπων φυσικών οικοτόπων, καθώς και των πληθυσμιακών μεγεθών των προστατευόμενων φυτών και ζώων της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, στις εκτάσεις των Περιοχών Προστασίας Βιοποικιλότητας (ΠΠΒ) που δεν χαρακτηρίζονται ως δάση ή δασικές εκτάσεις σύμφωνα με τον Ν. 998/1979. Βάσει των αποτελεσμάτων της επαλήθευσης αυτής, θα πρέπει να γίνεται κατάλληλη προσαρμογή των ορίων των ΠΠΒ, εφόσον αυτό είναι εφικτό και μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη της Ικανοποιητικής Κατάστασης Διατήρησής τους. Οι προσαρμογές αυτές προτείνεται να πραγματοποιούνται ανά εξαετία στο πλαίσιο σύνταξης των εκθέσεων του άρθρου 17 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

Οι έλεγχοι αυτοί προτείνεται να εξετάζουν τα ακόλουθα:

-          Τις μεταβολές της γεωμορφολογίας (διαβρώσεις, κατολισθήσεις ερπυσμοί, κ.λπ.) της εδαφικής σύστασης και των κλιματικών συνθηκών, οι οποίες μεταβάλουν την ποικιλία και την έκταση των τύπων φυσικών οικότοπων, στους οποίους τα φυτά και τα ζώα που αναγράφονται ή μπορούν να αναγραφούν στο παράρτημα II ή/και IV ή V Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και για τα οποία θεσπίστηκε η προστασία τους αποτελούν και μπορεί να εξακολουθήσουν μακροπρόθεσμα να αποτελούν ζωτικά στοιχεία των τύπων φυσικών οικοτόπων στους οποίους ανήκουν.

-          Τις μεταβολές των συνθηκών από τις οποίες προκύπτει ο χαρακτηρισμός ως εξ ολοκλήρου φυσικών ή ημιφυσικών των εκτάσεών τους, δηλαδή τεκμηρίωσης των συνθηκών διατήρησής τους αποκλειστικά από τους φυσικούς κύκλους.

-          Τις αλλαγές στην κάλυψη και τις χρήσεις γης που επέρχονται λόγω δικαστικών αποφάσεων ή καθίστανται αναγκαίες λόγω των μεταβολών που προαναφέρθηκαν.

-          Τις μεταβολές λόγω εντοπισμού σφαλμάτων στους υφιστάμενους προσδιορισμούς των ορίων και της έκτασης των ΠΠΒ λόγω εγκλεισμού σε αυτές ορίων οικισμών, στρατιωτικών εγκαταστάσεων, τεχνικών έργων, γεωργικών εκτάσεων και γενικά εκτάσεων οι οποίες δεν πληρούν τις προϋποθέσεις ένταξής τους σε καθεστώς προστασίας της βιοποικιλότητας ή ύπαρξης στις εκτάσεις τους φυσικών παραγόντων οι οποίοι δεν επιτρέπουν την επίτευξη της Ικανοποιητικής Κατάστασης Διατήρησής των τύπων φυσικών οικότοπων και των ειδών τους.

Επισημαίνεται ρητά ότι Περιοχές Προστασίας Βιοποικιλότητας (ΠΠΒ) του ν. 4685/2020 αποτελούν οι τύποι φυσικών οικότοπων της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και ελληνικού ενδιαφέροντος, οι οποίοι προσδιορίστηκαν από την ΕΚΧΑ Α.Ε. ή προσδιορίστηκαν στην παρούσα εντός ΕΖΔ, ΕΖΔ/ΖΕΠ και ΖΕΠ της υπό εξέταση περιοχής. Στην υπόλοιπη έκταση των ΕΖΔ, ΕΖΔ/ΖΕΠ και ΖΕΠ ισχύουν οι χρήσεις που προβλέπει η νομοθεσία μας χωρίς επιλεκτικές εφαρμογές και με την ισχύουσα ιεραρχία των κανόνων δικαίου.__

[i]            ^{Εισήγηση για την έγκριση της Μελέτης 4α: «Εκπόνηση ΕΠΜ και ΣΔ για τις περιοχές Natura 2000 της Περιφέρειας Θεσσαλίας (ομάδα περιοχών Περιφερειακών Ενοτήτων Λάρισας, Μαγνησίας και Σποράδων)» Α.Π.  ΥΠΕΝ/ΓΔΠΠ/20020//370/20-02-2025.}

[ii]       ^{Εισήγηση για την έγκριση της Μελέτης 4β: «Εκπόνηση ΕΠΜ και ΣΔ για τις περιοχές Natura 2000 της Περιφέρειας Θεσσαλίας (Ομάδα των Περιφερειακών Ενοτήτων Τρικάλων και Καρδίτσας) Α.Π. ΥΠΕΝ/ΓΔΠΠ/20053/372/20-02-2025.}